#58 Niedziela z biografią - Henryk II

Witajcie !

Dziś w "Niedzieli z biografią" zajmiemy się kolejnym pradawnym brytyjskim władcą ! Tym razem król Henryk II - serdecznie zapraszam :)

Henryk II Plantagenet lub Andegaweński urodził się 5 marca 1133 roku w Le Mans. Od 1151 roku hrabia Andegawenii, od 1154 król Anglii, w różnych czasach kontrolował także część Walii, Szkocji, północną Irlandię i zachodnią Francję. Syn Godfryda V Plantageneta. W 1151 odziedziczył po ojcu Andegawenię, a w 1154 został królem Anglii. Przeprowadził szereg reform wewnętrznych. Skonfliktowany z Thomasem Becketem, arcybiskupem Canterbury. W roku 1171 podbił Irlandię, w 1175 podporządkował sobie Szkocję. Od 1173 walczył z królami Francji, którzy popierali jego zbuntowanych synów – najpierw Henryka Młodego Króla, później Ryszarda Lwie Serce. Imię otrzymał po swoim dziadku ze strony matki, Henryku I Beauclerc. Miał dwóch młodszych braci: Godfryda i Wilhelma. Jego matka była wyznaczona przez króla Henryka I na następczynię tronu, ale po jego śmierci, która nastąpiła w 1135 roku, tron zagarnął jej cioteczny brat, Stefan z Blois. Matylda rozpoczęła z nim wojnę, która trwała praktycznie przez całe panowanie króla Stefana. Henryk dorastał w rodowych posiadłościach swojego ojca, w hrabstwie Andegawenii, którego był dziedzicem. W 1141 Henryk towarzyszył matce w wyprawie do Anglii, w celu wyegzekwowania przez Matyldę jej praw do tronu. Wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. Henryk pobierał przez ten czas nauki w Bristolu, pod opieką kanclerza swojej matki, Mateusza. Anglię opuścił w 1142 roku. Powrócił tam w 1149. Opiekę nad nim sprawował wówczas król Szkocji, Dawid I Święty. Henryk został przezeń pasowany na rycerza. W roku 1150 Henryk został księciem Normandii. Rok później zmarł ojciec i Henryk odziedziczył jego posiadłości – Andegawenię, Maine i Turenię. 18 maja 1152, po ślubie z Eleonorą Akwitańską, przyłączył do swoich posiadłości Akwitanię, Gaskonię, Poitou i Owernię.

W roku 1152 samodzielnie podjął kolejną próbę ataku na Anglię, jednak wylądował tam z niewielkimi siłami. Wkroczył do miasta Malmesbury i przystąpił do zdobywania zamku, jednak na wieść o zbliżaniu się wojsk króla Stefana wyszedł z miasta i rozstawił swe wojska pod murami. Henryk miał około 3000 ludzi, Stefan nieco mniej, w dodatku królewscy maszerowali całą noc w szalejącej burzy i teraz ledwie trzymali się na nogach. Zamiast bitwy doszło więc do rokowań. Sprzyjał temu fakt, że król Stefan stracił właśnie swojego najstarszego syna Eustachego, czuł się zmęczony i miał dość trwającej wiele lat wojny. Traktat został zawarty w listopadzie 1153 roku w Winchesterze, a podpisany nieco później w Wallingford. Traktat ten wyznaczał Henryka następcą Stefana. Rok później król Stefan zmarł i 19 grudnia 1154 i Henryk został koronowany na króla Anglii. Objęcie tronu Anglii uczyniło Henryka jednym z ważniejszych europejskich monarchów. Wkrótce po ślubie Henryka i Eleonory, Ludwik zdecydował się działać zbrojnie. Utworzył koalicję w skład której weszli król Stefan, Henryk I, hrabia Szampanii, syn Stefana – hrabia Eustachy IV z Boulogne, Robert I de Dreux, młodszy brat Ludwika VII i Godfryd, młodszy brat Henryka II Plantageneta. W lipcu 1152 roku wojska francuskie zaatakowały Akwitanię, Godfryd wywołał bunt w Andegawenii, zaś pozostali koalicjanci ruszyli na Normandię. Henryk przebywał wówczas w Anglii. Wrócił jednak na kontynent, szybko przywrócił porządek w Andegawenii i znów udał się na wyspy. Po siedmiu miesiącach starć i dyplomatycznych zabiegów udało mu się dojść do porozumienia z królem Stefanem. Zawarciu porozumienia sprzyjała choroba króla Ludwika i nagła śmierć hrabiego Eustechego. Z pierwszej próby Henryk wyszedł obronną ręką. Niedługo po objęciu tronu Anglii ponownie, ale bezskutecznie zbuntował się Godfryd. W roku 1156 jeszcze raz spróbował szczęścia, z podobnym rezultatem. Mimo mediacji matki, spór między braćmi nie wygasał i zakończył się dopiero wraz z nagłą śmiercią Godfryda w 1158 roku.

W następnych latach Henryk wciąż poszerzał swoje imperium. Francję udało się na pewien czas uspokoić hołdem lennym z Akwitanii, Andegawenii i Normandii oraz zaręczynami syna Henryka z córką Ludwika VII, Małgorzatą. Henryk poszerzał również swoje wpływy polityczne. W 1159 roku zmarł ostatni z synów króla Stefana, Wilhelm z Blois, który był hrabią Mortain i Boulogne. Henryk przekazał te hrabstwa jego siostrze, Marii, ożenionej z Mateuszem, młodszym synem Thierry'ego, hrabiego Flandrii. Dzięki temu posunięciu Henryk zyskał we Flandrii sojusznika, w czym pomogły mu ekonomiczne powiązania Anglii i Flandrii. Henryk roztoczył swoje wpływy również na Bretanię, która była pogrążona w wojnie domowej. Henryk doprowadził do uspokojenia sytuacji i zaręczył swojego syna, Godfryda, z Konstancją, dziedziczką księstwa Bretanii. Henryk dążył również do podporządkowania sobie Szkocji. W 1157 roku zmusił jej króla, Malcolma IV do oddania Anglii hrabstw Cumberland, Westmorland i Northumberland, które przejął lata temu jego dziadek, król Dawid I, dzięki małżeństwu z Matyldą, dziedziczką tych ziem. Kolejny król Szkocji, Wilhelm I Lew, w 1173 przyłączył się do koalicji przeciw Henrykowi, ale jego dwa najazdy zakończyły się niepowodzeniem, a podczas tego drugiego król dostał się do niewoli i w 1174 roku został zmuszony do podpisania upokarzającego traktatu w Falaise, w którym oddawał Anglii zamki Stirling, Edynburg, Roxburgh, Jedburgh i Berwick. Nie poszło tak łatwo Henrykowi podczas prób podporządkowania Walii. Trzy wyprawy przyniosły tylko połowiczne rezultaty, a Walijczycy zrzucali angielską zwierzchność, gdy tylko oddaliły się wojska Henryka II. Mimo to Anglicy wdzierali się coraz głębiej w walijskie terytorium. W 1158 roku opanowali część ziem na północy, utraconych jeszcze za panowania króla Stefana. Rok 1165 przyniósł Henrykowi formalne zwierzchnictwo nad walijskimi władcami. Szczególne miejsce w planach Henryka zajmowała Irlandia. Od początku swego panowania Henryk dążył do podboju wyspy. Niedługo po koronacji wysłał posłów do papieża Hadriana IV by poparł plany królewskie, co papież istotnie uczynił bullą z 1155 roku. Akcję królewską poprzedziły działania jego baronów. W 1166 król Leinster, Dermot MacMurrough, został wygnany ze swego królestwa i udał się na dwór Henryka do Akwitanii, prosząc o pomoc. Król przychylił się do tej prośby i dał wygnańcowi pomoc swoich wasali. Jednym z nich był Richard de Clare, 2. hrabia Pembroke, który za swoją lojalność otrzymał od Dermota rękę jego córki i tytuł dziedzica królestwa. Anglicy szybko przywrócili Dermotowi jego królestwo. Zdobyto również Wexford i Waterford oraz splądrowano Dublin. Sami Anglicy również zajęli wiele ziem irlandzkich. W październiku 1171 na wyspę przybył król Henryk i odebrał hołd od angielskich posiadaczy na wyspie. Odparto również atak Wielkiego Króla Irlandii, Rory'ego O’Connora i zmuszono władców irlandzkich do płacenia trybutu Anglii. Henryk zwołał również synod w Cashel, na którym podporządkował irlandzki Kościół Rzymowi, utworzył 4 metropolie i narzucił obrządek łaciński. Dublin i okolice stały się domeną królewską i zostały zasiedlone przez Anglików, wywodzących się głównie z Bristolu. Okolice Dublina zostały podzielone między drobnych angielskich rycerzy. Tereny zamieszkane przez Anglików odgrodzono od reszty Irlandii palisadą, stąd pierwsza angielska kolonia w Irlandii nosiła nazwę „The Pale”. W 1177 Henryk przeznaczył Irlandię jako lenno dla swojego najmłodszego syna, Jana. Wkrótce jednak wielu angielskich osadników zasymilowało się z miejscową ludnością, stając się gorliwymi rzecznikami niepodległości Irlandii. Na pełne podporządkowanie wyspy imperium Plantagenetów było jeszcze za słabe i zbyt zaabsorbowane sprawami kontynentu. Pierwszym zadaniem Henryka w polityce wewnętrznej było odbudowanie prestiżu monarchii, nadwątlonego w okresie panowania króla Stefana, kiedy baronowie zyskali rozległe przywileje i posiadłości ziemskie. Kiedy Henryk został królem jedną z jego pierwszych decyzji było wyburzenie nielegalnie zbudowanych zamków. Starał się również przywrócić sądownictwo władzy królewskiej i wprowadzić powszechne prawo dla wszystkich mieszkańców. Legiści królewscy, po wnikliwym studiowaniu prawa rzymskiego uznali, że każdy ma prawo do sprawiedliwości u króla. W 1166 wydane zostały Statuty Clarendońskie, wydane ponownie w 1176 i 1195 spowodowały ujednolicenie prawa zwyczajowego w całej Anglii. Za czasów Henryka powstał Główny Sąd Królewski, zajmujący się rozpatrywaniem apelacji. Po hrabstwach rozjeżdżali się królewscy sędziowie wędrowni (iudices itinerantes), którzy sądzili w oparciu o prawa królewskie. W 1179 roku zniesiono instytucję ordaliów (sądów bożych) i wprowadzono ławy przysięgłych, rekrutujących się z miejscowej wolnej ludności. Wprowadzono instytucję Najwyższego Sędziego (Justiciar), który miał zastępować króla podczas jego nieobecności w Anglii. Reformy objęły również sprawy skarbowe. Utrzymano powołany przez Henryka I, trybunał Szachownicy. W 1163 roku zaprzestano pobierania Danegeldu. Prekaria feudalne (aide) uzyskały rangę powszechnego podatku. Wprowadzono również tarczowe (scutagium), czyli podatek płacony w zamian za zwolnienie od służby rycerskiej. Rosły również podatki z tytułu dziedziczenia lenn. Celem Henryka była również sakralizacja osoby króla, jaka miała miejsce w domu Kapetyngów. Tutaj na przeszkodzie stanęły emancypacyjne dążenia Kościoła. Opozycja antykrólewska istniała również na dworze, brakowało jednolitej koncepcji władzy królewskiej, a znakomity uczony Jan z Salisbury napisał traktat Polycraticus, w którym uzasadniał konieczność prymatu władzy kościelnej nad świecką i usprawiedliwiał „tyranobójstwo”. Ponadto Henryk popadł w zatarg z Kościołem na tle sądownictwa. Od czasów Wilhelma Zdobywcy, Kościół zyskał szeroką autonomię w sprawach sądowych, uzyskując zwolnienie duchownych spod jurysdykcji świeckiej, ale także uzyskując możliwość powoływania osób świeckich przed trybunały kościelne. W roku 1164 Henryk wydał konstytucje clarendońskie, w których zabraniał stawiania osób świeckich przed sądami kościelnymi, nakazywał odpowiedzialność karną duchownych przed sądami świeckimi, umacniał wpływ króla na elekcje biskupów i zabraniał apelacji do Rzymu bez zgody monarchy. Opór tym postanowieniom dał nowy arcybiskup Canterbury, Tomasz Becket, były współpracownik króla, od roku 1162 arcybiskup i obrońca prerogatyw Kościoła. W wyniku sporu, arcybiskup znalazł się na wygnaniu we Francji. Papież Aleksander III toczył właśnie walkę z cesarzem Fryderykiem Barbarossą i nie chciał zrażać króla Anglii. Zaproponował kompromis i arcybiskup wrócił do Anglii. Wkrótce jednak znowu popadł w konflikt z monarchą i ponownie znalazł się na wygnaniu. Wrócił w 1170 roku, lecz dalej działał wbrew woli króla (np. sprzeciwił się koronacji następcy Henryka). W wyniku morderstwa Tomasza polityka kościelna króla załamała się. Opór feudałów, kleru i papiestwa, grożącego ekskomuniką, zmusiły Henryka do upokarzającej ceremonii pokutnej. 21 maja 1172 roku został wychłostany nago przed katedrą w Avranches. Musiał również odbyć pielgrzymkę do grobu Becketa. Konstytucje clarendońskie zostały odwołane, król utrzymał tylko prawo wpływu na nominacje dostojników kościelnych. Zobowiązał się również udać na wyprawę krzyżową i wysłać pieniądze do państw krzyżowych na Wschodzie. Henryk nigdy nie udał się na krucjatę, mimo iż proponowano mu nawet koronę Jerozolimy. W 1188 odmówił płacenia podatku na rzecz odbicia Świętego Miasta. Jego śmierć, rok później, została przez niektórych zinterpretowana jako kara boża za niewspomożenie planów odbicia Jerozolimy. Henryk miał pięciu synów, z których czterech dożyło lat sprawnych do rządzenia. Stosunki między ojcem a synami były złe. Synowie odziedziczyli po ojcu ogromne ambicje i dążyli do tego, aby wcześnie uzyskać pod własną władzę jakąkolwiek część terytorium ojca. Te rodzinne animozje były wykorzystywane przez siły wrogie Andegawenom – niezadowolonych feudałów i królów Francji, najpierw Ludwika VII, od 1180 roku jego syna, Filipa Augusta. Następcą Henryka II, był jego najstarszy syn, Henryk, zwany Młodym Królem, ukoronowany już w 1170 roku (a więc za życia ojca), również zięć króla Francji. Młodszy Henryk otrzymał po koronacji współwładztwo w Andegawenii, ale chciał rządzić samodzielnie. Dodatkowo, w 1173 roku Henryk II nosił się z planem wydzielenia części Andegawenii jako uposażenie dla swego najmłodszego syna Jana, lub też oddania mu całego hrabstwa. Henryk Młody Król odczuł to bardzo dotkliwie i zaczął spiskować przeciwko ojcu. Miał poparcie matki, skłóconej z mężem, większości feudałów, króla Francji, króla Szkocji oraz hrabiów Flandrii, Blois i Boulogne. Henryk Młody Król zmarł w 1183 roku. Doprowadziło to do sporów o sukcesję. Henryk widział na tronie najmłodszego Jana, swojego ulubionego syna. Eleonora Akwitańska popierała jej ulubieńca – najstarszego z żyjących synów, Ryszarda. O swoje wystąpił też trzeci z braci, Godfryd. Ten został jednak pokonany i musiał uciekać do Francji, gdzie zmarł. Ryszard, korzystając z poparcia Filipa Augusta i Eleonory, toczył walkę z ojcem. 4 czerwca 1189 roku, dzięki francuskim posiłkom, Ryszard pokonał ojca. Henryk wycofał się do Chinon, gdzie zmarł. Z jego synów czuwał przy nim tylko nieślubny Godfryd, arcybiskup Yorku. Został pochowany w opactwie Fontevraud. Następcą Henryka na tronie Anglii został popierany przez Eleonorę, Ryszard. Ulubieniec Henryka, Jan, wstąpił na tron Anglii po śmierci brata Ryszarda w 1199 roku. Król Henryk posiadał wiele kochanek. Od czasu zerwania z żoną w 1174 Henryk nie krył się z romansami. Jedna z kochanek, Rozamunda zmarła około roku 1176. Nie wiemy czy miała z Henrykiem dzieci. Inną jego słynną kochanką była córka Ludwika VII francuskiego, Alicja, narzeczona jego syna Ryszarda. Urodziła Henrykowi jedno dziecko. Henryk był człowiekiem wykształconym. Znał kilka języków obcych, a jego zwolennicy pisali, że włada „każdymi językami używanymi między morzem Francji a Jordanem”.

Pozdrawiam i życzę miłego nadchodzącego tygodnia ! :)